Vincent van Gogh

Voor mijn boek 'Vincent was onze broer' ben ik (samen met mijn man) naar de plaatsen gegaan die een belangrijke rol spelen in het leven van Anna, Lies en Willemien van Gogh, de zussen van Vincent. Hieronder een verslag.

Op zoek naar Anna van Gogh

Helvoirt

Ik woon in Helvoirt en hier zijn drie Van Gogh monumenten: het woonhuis van de familie van Gogh, de kerk waar dominee van Gogh preekte en waar zijn Bijbel nog ligt en de graven van oom Jan en tante Doortje. De onofficiële monumenten: Het huis van tante Mietje, Doortje & Antje, het huis van oom Hein en kasteel Zwijnsbergen (met tuin) zijn ook de moeite waard. De graven van de tantes: Antje, Truitje en oom Hein zijn helaas verdwenen. Het graf van oom Jan heeft een klein monument dankzij zijn collega’s van de marine. Zij hebben geld ingezameld.
De eerste opdracht voor Vincent kwam uit Helvoirt, opdrachtgever was de heer Hendrik Verzijl, een gepensioneerde hoofdonderwijzer die de kinderen van Johan, Jonkheer De Jonge van Zwijnsbergen les gaf. Hij gaf Vincent opdracht boeken te kopen op een veiling, helaas lukte dat Vincent niet omdat de boeken de aangegeven prijs te boven ging. Vincent stuurt dhr Verzijl een briefje dat de boeken helaas te duur waren.

Hij eindigt de brief met: Uw Dw (dienstwillige) Dienaar. 

Leeuwarden

In de Groote Kerkstraat staat de school waar Anna, Lies en Geesje les kregen onder de strenge leiding van juffrouw Rebecca Plaat en haar zus Christina.
Als Anna en Geesje op een zondag uit wandelen mogen, komen zij in de Kleine Kerkstraat Bertha Hamming tegen. Bertha is een jeugdvriendin van Anna uit Zundert.

Dominee van Gogh aan Theo:

Van Anna hebben we weer een goede brief. Te Leeuwarden terwijl zij op wandeling was, had zij een ontmoeting gehad met Bertha Hamming die er zeer opgeschikt uitzag.

Kostschool Leeuwarden

 

Overlijdensakte van Geesje Romkes (vriendin van Anna en Lies), zij overleed op 1 mei 1875. 

Welwyn

In Welwyn kwam ik dicht bij Anna. Ik werd rondgeleid door Tony Rook. Hij heeft diverse artikelen geschreven over Anna van Gogh.
We zagen Ivy Cottage, Rose Cottage, de kerk en de ceder geplant door Edward Young, waar Anna vanaf haar kamer op uit keek. Anna deed vrijwilligerswerk voor de dominee.

Tony Rook wees mij op de kerkelijke boekhouding waar de gift van Anna genoteerd is en die te hoog is voor het salaris dat Anna verdiende tevens denkt hij dat Anne niet in Rose Cottage heeft gewoond, maar alleen in Ivy Cottage. Hij baseert zich op een brief van Anna, dd 22 okt. 1876:

Ik zit hier te schrijven voor het open raam en heb een prachtig uitzicht op de zonsondergang en de ceder die dateert uit de tijd van de dichter Young.

Ceder en bord  in Welwyn.(tekst op het bord klopt waarschijnlijk niet. Anna woonde niet in Rose Cottage)

Hengelo

Na Welwyn treedt Anna in dienst bij de familie van Houten. Zij gaat werken in Huize Meenink (zie onderstaande foto) en leert Joan kennen, de zoon des huizes.

 

Leiden

Anna trouwt met Joan van Houten en verhuist naar Leiden. Ze wordt moeder van Sara (1880) en Annie van Houten.(1883)

Sara van Houten 1888 (Geheugen van Nederland)

 

Breestraat 72 Leiden (geheugen van Nederland)

Dieren

Anna kwam 26 maart 1909 in Dieren wonen. Ze heeft daar gewoond tot haar dood op 20 september 1930.

Het huis waar Anna woonde, Villa Oldegaerde (foto) staat er nog steeds. Zowel in Leiden, Bussum als Dieren woonde Anna in grote statige villa´s die op loopafstand van een station lagen

Op zoek naar Lies van Gogh

 

Zundert

Lies heeft in haar boek: Vincent, Persoonlijke herinneringen aangaande een kunstenaar verteld over haar jeugd in Zundert. Hun ouderlijk huis is gesloopt, gelukkig is de lange tuin er nog wel. Ook is er het graf van hun overleden broertje Vincent. Als je de tuin aan de achterkant uitloopt kom je bij de beek waar Vincent zijn torren ving.

Jersey

Jersey is een eiland op 22 kilometer van Normandië. Vele gebouwen die Lies zeker heeft gezien zijn er nog. Onderstaande foto geeft een impressie van Jersey in vroegere tijden

.

 

Saint Saveur le Vicomte

Hier is Lies bevallen. Helaas is het dorp verwoest bij de invasie van 1944, wat wel bewaard is gebleven is het kasteel. Dit heeft Lies zeker gezien.

Kasteel Saint Saveur le Vicomte.

 

.Bovenstaande foto: Dit bleef er over van het hotel waar Lies verbleef na D-day

Zo zag het hotel eruit aan de buitenkant, foto hieronder van de binnenkant. 

Met dank aan zr Cécile Banse, momenteel lid van het generaal bestuur

van de Zusters van Julie Postel (te St Sauveur), die de foto’s beschikbaar

stelde na bemiddeling door dr Ad Leys, adviseur van deze congregatie

 

Hotel de la Victorie. Zo heeft Lies het gezien! 

Auvers sur Oise

Ook zijn wij in Auvers sur Oise geweest net als Lies . Zij heeft daar het graf van haar broers bezocht, de herberg waar Vincent woonde en stierf. Ze is ontvangen in het huis van dokter Gachet en heeft gesproken met Paul Gachet junior en zijn zus Marguerite. Ongetwijfeld heeft zij de kerk gezien die Vincent zo treffend geschilderd heeft.

Kerk Auvers sur Oise

Onder de indruk was ik van het huis van dokter Gachet, vooral omdat het een belangrijke rol speelt in mijn boek. Op onderstaande foto de keuken. 

 

Bovenstaande foto de piano van dokter Gachet, daaronder zoals Vincent die schilderde met Maguerite.

In mijn boek Vincent was onze broer lees je meer over Marguerite en Vincent. 

 Huis dokter Gachet

Soesterberg 

In Eikenhorst de voormalige woning van Jean & Lies speelt zich een drama af. (bron Oudsoesterberg.nl)

.
MOORD OF ZELFMOORD, het drama van Soesterberg.

We schrijven 20 september 1931, aan de Amersfoortsestraat bevind zich het Missiehuis St. Jan. Het St.Jan is dan een klein seminarie van de missiecongregatie SVD (Societas Verbi Divini), hier werden jongens vanaf 12 jaar opgeleid tot priester-missionaris. In 1931 bevinden zich 72 jongens in het missiehuis St.Jan.
Een van deze jongens is Johan Marie Gerard Molle uit Amersfoort en dan 14 jaar.
Die bewuste avond op 20 sept. doet een pater zijn avondronde, op de slaapzaal van het St Jan aan de Amersfoortsestraat daar horen 72 jongens in hun bed te liggen. Bij de rondgang van de Pater door de slaapzaal om te kijken of alles in orde is wordt bemerkt dat een der bedden onbeslapen is. Daarop vindt een zoektocht plaats en algauw treft men de jongeman aan op de WC, door ophanging om het leven gekomen, zo blijkt. Dokter Angina uit Amersfoort wordt er bij geroepen en deze constateert de dood van de jongen.
Uiteraard moet de ouders het trieste nieuws verteld worden, dan wordt er aan de ouders verteld dat de jongen door een hartverlamming om het leven is gekomen.
3 Dagen later wordt de jongeman na een plechtige uitvaartdienst in de kapel van de St.Jan begraven op de R.K. begraafplaats aldaar.
Dit gebeuren wordt opgepikt door de lokale courant “de Soester” in een aantal artikelen worden er vraagtekens gezet bij de dood van de jongeman.
Enkele vragen die “de Soester” zich stelt zijn:
• Waarom zou een levenslustige jongen van 14 zichzelf van het leven beroven?
• Waarom werd er gelogen over de doodsoorzaak, er werd verteld hartverlamming maar het was ophanging?
• Waarom werd dr. Angina uit Amersfoort ontboden terwijl dr. Jongbloed schuin tegenover het missiehuis woonde?
• Was er misschien sprake van sexueel misbruik?
Kortom de “Soester” stelt nogal wat vraagtekens bij het gebeurde. Daar is het Katholieke deel van de bevolking van Soesterberg het niet mee eens. Op 18 oktober wordt er een protestvergadering belegd onder leiding van dhr. Wegman. Daar wordt opgeroepen tot een boycot van “de Soester” en men verwijt het Missiehuis St.Jan niets. De courant verspreid leugens en onwaarheden dus de Katholieke Soesterbergers wordt opgeroepen “de Soester” niet meer te kopen en geen advertenties meer te plaatsen.
Ondertussen hebben inspecteur Schreuder en agent Hummel van de Soester politie een onderzoek ingesteld en niets vreemd geconstateerd. Later dat jaar bemoeit zelfs minister van justitie Jan Donner zich met de zaak en ook hij doet de zaak af met niets aan de hand.
Al met al eindigt het jonge leven van Johan Marie Gerard Molle onder verdachte omstandigheden en wordt hij plechtig begraven op de R.K. begraafplaats achter het St. Jan.
.

Baarn

Lies woonde in Soesterberg in Huize Eikenhorst en in Baarn in Villa Edgardina. Helaas is zowel Eikenhorst als villa Edgardina afgebroken. Niet alleen in Eikenhorst speelt zich een drama af maar ook in villa Edgardina! Daarover kunt u lezen in mijn boek. 

 

Op zoek naar Willemien van Gogh

 

Etten

Wil stopte in Etten plots met haar school (van juffrouw Mann in ’s Hertogenbosch) en Lies nam min of meer de rol van gouvernante in zich op. Ze maakten samen vele wandelingen in Etten en Leur. Wil kopieerde de tekening die Vincent maakte van de parochiewoning.

Nuenen

Het huis van de dominee is er nog net als het huis van Margot Begemann. Bijzonder leerzaam is het Vincentre.

Leiden

In Leiden bezochten we Herengracht 100 waar Willemien samen met haar moeder woonde. Dit pand is in tweeën gedeeld, boven woonden Johanna Bussingh - de Vries met haar zoon Coenraad en diens vrouw Jacoba en apothekeres Truida. Ook bezochten we het Waals ziekenhuis waar Willemien werkte.

 

Herengracht 100

Waals Ziekenhuis (erfgoed Leiden.nl)

Den Haag

In Den Haag gingen we naar Prins Hendrik straat waar Willemien woonde met haar moeder. Greet Galle woonde boven. (zie foto)

Kopenhagen

Willemien ging met Margreet Meijboom naar Kopenhagen. Het culturele centrum van Kopenhagen was in die tijd het ‘Bakkehuset.’ Het is een aanname van mij dat Margreet en Willemien daar geweest zijn.

Bakkehuset in Kopenhagen, boven zoals wij het zagen, onder oude foto. 

Ermelo

Willemien bracht een groot deel van haar leven door in Veldwijk. ‘Een zottenhuis,’ zou oom Hein zeggen. Zij verbleef op Sparrenheuvel. (foto)

Er is op Veldwijk een klein museum over vroegere tijden. 

Verpleegsters Veldwijk op cursus bij dominee van Hoogt. (site: herinner je je Ermelo?)

In het Pomphuiske schrijf ik maandelijks een artikel over de familie van Gogh in Helvoirt.

 

 Dominee van Gogh

De vader van Vincent was Theodorus van Gogh, roepnaam Dorus. Hij is geboren op 8 februari 1822 in Benschop (Utrecht). Hij komt uit een gezin van 12 kinderen. Hij werd dominee net als zijn vader Vincent. Hij werd in februari 1871 benoemd tot predikant van Helvoirt. Hij vierde dus zijn 49e verjaardag in Helvoirt. Februari 1871 was een koude maand.
Op de verjaardag van de dominee was het 3 graden. Daarna werd het kouder, de temperatuur daalde tot 15,5 onder nul. De bijnaam van Theodorus van Gogh was de knappe dominee. Als je de foto’s van hem bekijkt dan zie je ook een knappe man.
Hij is op 29 jarige leeftijd met Anna Cornelia Carbentus getrouwd, een dochter van een boekhandelaar. Zij was 3 jaar ouder dan hij. De zus van Anna was in 1850 getrouwd met de broer van Theodorus.

Theodorus van Gogh was dominee tot oktober 1875 in Helvoirt. Hij heeft dus 4 jaar en 7 maanden in Helvoirt gewoond. Hij behoorde tot de zgn Groninger School, dat waren vrijzinnige theologen die oog hadden voor maatschappelijke misstanden.

Theodorus werd goede vrienden met Johan de Jonge van Zwijnsbergen, ouderling en kerkvoogd en met J. Mastenbroek, kerkvoogd. Hij maakte kennis met pastoor Steyvers en toen deze overleed, werd op 21 april 1872 pastoor Everts benoemd. Dominee van Gogh kon goed met hem opschieten. Zijn buurman was notaris van Etten. Omdat in die tijd de kerk weinig geld had verkocht dominee van Gogh het mooie en zeer zeldzame gotische eikenhouten doksaal uit 1500 via een tussenpersoon aan het Rijksmuseum. Hij kreeg er 400 gulden voor en nu was er geld om een kosterswoning te bouwen in de kerk. Er zijn in Nederland maar 2 van zulke doksalen te vinden. De andere bevindt zich in het Groningse Holwierde. Een doksaal is een eikenhouten koorhek.
In de kerk ligt nog de Statenbijbel die de vader van Vincent aan de kerk schonk. Deze Statenbijbel had de dominee van zijn broer gehad die boekhandelaar was. In oktober 1884 wordt Vincents vader opnieuw gevraagd om dominee in Helvoirt te worden. In november1884 weigert hij dat, mede omdat Nuenen hem fl.200,-- geeft als hij in Nuenen blijft.

 

Anna Cornelia Carbentus

De moeder van Vincent was Anna Cornelia Carbentus.  Zij is geboren op 10 september 1819 in Den Haag. Haar vader was boekbinder. Omdat hij de eerste grondwet gebonden had mocht hij het predicaat Koninklijk voeren. Anna had 3 zussen en  vijf broers. Anna was slim maar ze was niet knap. Omdat ze op haar 30e nog niet getrouwd was en twee van haar zussen wel, dacht ze dat ze nooit zou trouwen. Op de bruiloft van haar jongste zus met Vincent van Gogh (oom Cent) raakte ze in gesprek met de broer van de bruidegom. Een knappe man, zijn naam was Theodorus van Gogh en een jaar later was zij de bruid. Als getuigen koos zij haar twee jongere broers en Theodorus koos zijn broer Hendrik die boekhandelaar was en Vincent die een jaar eerder met de zus van Anna was getrouwd. Ze trouwden op 21 mei 1851 en het was stralend weer. Ze verhuisde met Theodorus (roepnaam Dorus) naar Zundert. Op 30 maart 1852 beviel zij van een doodgeboren jongentje. Ze gaven het jongentje de naam Vincent en hij werd in Zundert, vlak bij hun huis begraven. Precies een jaar later op 30 maart 1853 beviel zij weer van een zoon. Net als hun eerstgeboren zoon kreeg dit kind de naam Vincent. Als vrouw van de dominee was Anna heel actief. Ze bezocht parochianen die ziek waren of steun nodig hadden. Anna kon erg goed handwerken, ze gaf vrouwen brei- en naailes. Ze kon ook heel erg goed tekenen. was vrolijk en praatte veel. In een familiealbum dat pas in 1956 werd ontdekt staan schetsen van Anna. Het is duidelijk te zien dat ze veel tekentalent had. Ze was dol op bloemen, ze zaaide bloemen in haar tuin en kende van iedere bloem/plant de Latijnse naam. Ook had ze een moestuin. De liefde voor de natuur deelde ze met haar man. Ze gingen veel samen wandelen, ook over het opvoeden van hun kinderen hadden ze dezelfde ideeën. Ze wilden hun kinderen gelukkig zien en ze waren een tegenstander van de zogenaamde corrigerende tik. Toen haar schoonmoeder in Zundert op bezoek kwam en Vincent een draai om zijn oren gaf, omdat hij niet luisterde, wilde Anna niet meer met haar schoonmoeder praten. Het vergde wat overredingskracht van dominee van Gogh om zijn vrouw en zijn moeder te verzoenen.

Eind januari 1871 verhuisde Anna vanuit Zundert naar Helvoirt. Zij was toen 51 en haar man Theodorus 48. Ze gingen wonen in deTorenstraat op nr. 45 met hun nog thuiswonende kinderen. Cor was de jongste hij was 3 jaar. (Zij was dus behoorlijk op leeftijd toen hun jongste zoon werdgeboren.) Dochter Wil was 8 toen ze in Helvoirt arriveerde. Theo was 13 en ging in Oisterwijk naar school. Haar andere dochters: Lies en Anna zaten op kostschool in Leeuwarden. Haar oudste zoon Vincent werkte in Den Haag en had het daar goed naar zijn zin. Tot vreugde van dominee van Gogh vergezelde zijn vrouw hem vaak als hij op bezoek ging bij parochianen. In 1873 startte een naai- en breischoolvoor meisjes op initiatief van de Helvoirtse kerkenraad en Anna. Natuurlijk hield Anna van al haar kinderen maar Theo was haar oogappel. Zo schrijft ze hem op 31 mei 1873. ‘Gij blijft onze kroon en onze eer en onze vreugd.’ Anna schrijft graag en veel. Het is hecht gezin, ze vieren gezamenlijk de kerst van 1874 in Helvoirt. Iedereen is aanwezig behalve dochter Anna die toen in Engeland was. Anna was erg godsdienstig, ze maant haar zoon Theo aan om meer naar de kerk te gaan. Ze heeft een moestuin en veel bloemen in haar tuin, als Vincent haar schrijft gaat het vaak over bloemen. Zo schrijft Vincent twee weken voor zijn dood aan zijn moeder: ‘Maar juist voor de gezondheid zooals ge zegt – is het erg noodig in den tuin te werken en de bloemen te zien groeijen.’

 

Vincent van Gogh in Helvoirt deel 1

Op 30 maart 1853 werd Vincent Willem van Gogh in Zundert geboren. Precies een jaar daarvoor had zijn moeder een doodgeboren zoontje gekregen dat ook de naam Vincent Willem had gekregen. Deze Vincent ligt in Zundert begraven. In 1869 werd Vincent bediende van de Haagse vestiging van de Franse kunst en prentenhandel Goupil & Cie waarvan zijn oom Vincent van Gogh (oom Cent) mede vennoot was. Eind januari 1871 verhuisde zijn ouders met zijn zussen Anna, Lies,Wil en zijn broers Theo en Cor naar Helvoirt. Toen zijn ouders naar Helvoirt verhuisden was Vincent 17 jaar, bijna 18.
Vincent is een aantal keren in Helvoirt geweest. Op 15 februari 1873 moest Vincent gaan loten voor militaire dienst in Oisterwijk. Met nr. 7 werd Vincent ingeloot. Als je ingeloot werd mocht je ook een vervanger sturen. Zijn vader had daarvoor een verzekering afgesloten, dus Vincent hoefde niet in dienst.
Waarschijnlijk is Vincent toen ook in Helvoirt geweest maar 100% zeker weten we dit niet. Een aantal data weten we zeker, omdat hij daarover schreef.

Vincent schrijft op 17 maart 1873 vanuit Den Haag. ‘Als ik maar eenigzins kan, ga ik met Paschen naar Helvoirt.’

Blijkbaar is Helvoirt goed bevallen want hij schrijft op 30april 1874. ‘Als men waarachtig van de natuur houdt, dan vindt men ’t overal mooi. Maar toch verlang ik soms zoo naar Holland en vooral naar Helvoirt.’

De vakantie van 1874 heeft hij in Helvoirt doorgebracht. Verderheeft hij de kerst van 1874 in Helvoirt gevierd. Daarover schrijft hij: ‘En hoe vriendelijk zag Helvoirt en de lichten in het dorp en den toren tusschen de besneeuwde populieren er dien avond uit, in de verte van den weg naar ’s Bosch af gezien.

Zijn eerste opdracht om kunst te kopen komt ook uit Helvoirt. In 1872 vraagt Hendrik Verzijl een gepensioneerde onderwijzer aan Vincent om een aantal boeken te kopen. Hij heeft een maximum bedrag aan Vincent genoemd. De boeken werden verkocht voor een hoger bedrag dus Vincent kon de boeken niet kopen. Als men de brieven doorspit die Vincent geschreven heeft dan komt 33 keer de naam Helvoirt voor.

 

Vincent in Helvoirt. Deel 2

In januari 1871 komt dominee van Gogh met zijn gezin in Helvoirt wonen. Vincent werkte toen al in Den Haag bij de kunsthandel van Goupil & Cie.waarvan zijn oom Vincent van Gogh (1820-1888) mede-vennoot was. Vincent bezocht vanuit Den Haag diverse malen Helvoirt. Hij was blij en opgewekt. Het werken in Den Haag beviel erg goed. Hij leerde op zijn werk veel over kunst en bezocht diverse musea. Hij verbleef bij de familie Roos die op de Beestenmarkt woonden in Den Haag. Hij kon erg goed opschieten met zijn baas dhr. Tersteeg en in het bijzonder met zijn kleinedochtertje Betsy (1869). Vincent schreef in 1871,72 en 73 allemaal opgewekte brieven naar huis. Theo kwam bij hem logeren in den Haag en ze wandelden samen naar Scheveningen. Als hij naar huis kwam was hij bijzonder vrolijk.

Op 13 juni 1873 wordt hij overgeplaatst naar Londen. Hij krijgt een uitstekend getuigschrift mee van zijn baas en een bonus van 50 gulden. Daarvan geeft hij de helft aan zijn moeder. In Londen woont hij op een aantal pensionkamers, hij verblijft o.a. in een huis met twee lawaaimakende papegaaien. In augustus 1873 gaat hij naar Hackfordstreet bij het kosthuis Loyer. Hij ontmoet daar Eugenie, de dochter des huizes en wordt verliefd op haar.

Hij koopt een Engelse hoed, bezoekt musea en leert in Engeland zwemmen en roeien. Hij schrijft lyrisch over Eugenie aan zijn zus Anna. Hij aanbidt haar van een afstand en als hij uiteindelijk zijn liefde durft te verklaren antwoordt zijn geliefde dat zij al verloofd is!

Vincent zijn wereld stort in, en als hij dan in de juni 1874 naar Helvoirt gaat is hij tot verdriet van zijn ouders erg somber. Hij rookt veel pijp, hij zegt bijna niets en wandelt erg veel door de Helvoirtse natuur. Hij laat zijn kostuum reinigen en maken door de Helvoirtse kleermaker Frederik van de Plas. Ook tekent hij in Helvoirt in 1874 een schetsboekje voor de vijfjarige Betsy. Zijn moeder spreekt hem ferm toe en verteld hem dat hij moet breken met de familie Loyer. Samen met zijn zus Anna vertrekt hij weer naar Londen maar zijn somberheid blijft. Zijn oom regelt dat hij overgeplaatst wordt naar Parijs en hoopt dat de verandering Vincent goed zal doen. Maar ook in Parijs blijft hij somber dit doet zijn werk geen goed en daarom wordt hij ontslagen.

 
Betsy Tersteeg

Het is vreemd om in de serie die gaat over de familie van Gogh in Helvoirt een stukje te schrijven over iemand die geen lid is van de familie van Gogh.Toch is Betsy Tersteeg voor altijd verbonden met Helvoirt en Vincent van Gogh. Waarom? Dat komt door deze brief van Vincent die hij schreef op 7 juli 1874 in Helvoirt.

Mijn lieve Betsy.

Ik had dit boekje voor je willen volteekenen, maar vandaag gaat Theo weg & ik heb er dus geen tijd meer voor. Je moet het nu maar nemen zooals het is & als ik dan ’t volgend jaar weer terug kom dan maak ik weer een nieuw. Aanstaanden maandag ga ik met mijn zusje Anna weer naar Londen terug; naar het huis dat ik voor je uitgeteekend heb& dan ga ik weer in het stoombootje dat ik hierin geteekend heb varen. Nu Betsy, à Dieu, tot het volgend jaar.

Vincent.

 Wie was Betsy?

Zij was de dochter van zijn baas dhr Tersteeg in den Haag. Vincent werd overgeplaatst naar Londen en nu werkte Theo voor Goupil & Cie in Den Haag en hij moest het boekje aan Betsy geven.

Vincent kon erg goed opschieten met de heer Tersteeg en in het bijzonder met zijn dochtertje Betsy. Toen Vincent deze brief schreef in Helvoirt was Betsy 5 jaar oud. Hij maakte een schetsboekje voor haar met allemaal tekeningentjes. Hij maakte in totaal 3 boekjes voor Betsy. In Helvoirt maakte Vincent het derde boekje, de tekening van het stoombootje is niet aangetroffen. In de eerste twee boekjes tekende hij grappige dieren, een hond met hoge hoed en pijp, een poes met een theekopje. Maar ook een jager met hond en een koets. In het derde boekje tekende hij landschappen en een kerktoren. Misschien de kerktoren van Helvoirt? Zoals het een kind van die leeftijd betaamd begon Betsy meteen te kleuren en te krassen.

De boekjes vielen uit elkaar en zijn met plakband weer aan elkaar geplakt.

Betsy heeft de boekjes altijd bewaard en na haar dood gingen ze naar haar dochter. In 1965 kocht de Vincent van Gogh Stichting de tekenboekjes voor 20.000 gulden.

 

Anna

Anna Cornelia van Gogh de zus van Vincent is geboren op 17 februari 1855 in Zundert. Zij is dus 2 jaar jonger dan Vincent. Anna is vernoemd naar haar moeder. Toen zij met haar ouders naar Helvoirt verhuisde eind januari 1871 was Anna 15 bijna 16.

Anna heeft niet op een lagere school gezeten, zij kreeg les van een gouvernante die ze juf noemde. Ook haar vader en moeder dragen bij aan haar kennis. Van haar moeder leert ze handwerken en biologie. Haar vader leert haar Bijbelkennis.

Anna heeft een jaar in Helvoirt gewoond daarna gaat ze naar de kostschool van juffrouw Rebecca Plaat in Leeuwarden. Deze kostschool staat goed bekend maar is erg duur. Het bevalt Anna uitstekend in Leeuwarden. Ze kan erg goed opschieten met juffrouw Plaat en haar zus Christine. In december 1873 gaat Anna met de kerstvakantie naar Helvoirt. Ze doet onder leiding van haar vader dagelijks catechisatie om met kerstmis haar belijdenis te doen in de Helvoirtse kerk. Haar vader zoekt een Bijbeltekst voor haar uit. Die achter mij wil komen verloochene zichzelve, neme zijn kruis op en volge mij.

Als Anna in Leeuwarden haar vroegere vriendin Bertha Hamming tegenkomt verbiedt dominee van Gogh de omgang met haar omdat hij vreest dat Bertha op een slechte weg is. Hij vreest dat Bertha Anna zou aansteken.

Anna speelt verdienstelijk piano. Ook kan Anna zeer goed handwerken, net als haar moeder. Daarom slaagt Anna met glans voor haar handwerkexamen, ook slaagt ze voor Engels. Voor haar Frans is Anna gezakt. Maar dat weerhoudt moeder van Gogh niet om vol trots aan Theo te schrijven.

Ik ben toch zo dankbaar dat het handwerkexamen zo goed is gegaan, ’t is voor een meisje zo heerlijk dat hare handen alles kennen. Als de tijd voor onderwijzen voorbij is blijft het handwerk en kan men daar zo nuttig mee zijn.

Anna wil heel graag met haar broer Vincent mee naar Engeland. Haar vader is huiverig. Anna heeft immers daar geen werk. Het staat hem tegen om haar te laten gaan. Maar uiteindelijk geeft hij toe. Maandag 13 juli 1874 vertrekt zij samen met Vincent naar Londen. Het duurt 3 maanden eer ze werk vindt. Ze gaat in oktober werken in Welwyn als lerares Frans. Anna heeft vaak aanvaringen met Vincent, ze krijgen in Engeland ruzie die wordt bijgelegd. In Nuenen krijgen ze weer ruzie, die wordt nooit goedgemaakt.

 
Theo

Toen Theo met zijn ouders naar Helvoirt verhuisde in januari 1871 was hij 13 jaar oud. Zijn 4 jaar oudere broer Vincent werkte in Den Haag. Theo ging in Oisterwijk naar school. Hij liep iedere dag van Helvoirt naar Oisterwijk en na school weer terug naar Helvoirt. De zogenaamde Franse school was gevestigd op het Lindeind 182, nu staat er het gemeentekantoor. De onderwijzer was C.A. Heintz. Er zaten slechts 17 leerlingen op school. Dhr. Heintz gaf les in de Nederduitse, Franse en Engelse taal. Er zat nog een beroemde leerling bij Theo op school dat was de in Oisterwijk wonende Arnold Frederik Holleman. Deze is later beroemd geworden als hoogleraar in chemie en schreef daar diverse boeken over die ver over de landgrenzen gelezen werden. De school waar Theo op zat werd door de onderwijsinspectie berispt omdat er geen aanschouwelijke kaarten in de klas hingen. Uit de brieven van Vincent weten we dat het vaak regende als Theo naar school liep.

Fragment brief september 1872: Wat vreesselijk weer, je zult het wel benauwd hebben op je wandelingen naar Oisterwijk.

En in december 1872: Ik beklaag je dat je iederen dag naar Oisterwijk moet in dit hondenweer.

Theo ging in Den Haag bij Vincent logeren in september 1872, daar maakte hij kennis met het werk dat Vincent deed en dat werk wilde Theo ook graag doen. Vincent schrijft over de logeerpartij.

Den Haag, 29 september 1872.

 

Waarde Theo,

Dank voor je brief, het deed mij genoegen dat je weer goed aangekomen zijt. Ik heb je de eerste dagen gemist & het was mij vreemd je niet te vinden als ik s’middags t’huis kwam.
Wij hebben prettige dagen samen gehad, en tusschen de droppeltjes door toch nog al eens gewandeld & het een en ander gezien.
Op 1 januari 1873 ging Theo op 15 jarige leeftijd van school af en ging hij in Brussel werken. Hij reisde vanaf Brussel dikwijls naar Helvoirt. Met Pasen 1873 was hij in Helvoirt en ook met zijn moeders verjaardag in september.
Theo was de steun en toeverlaat van Vincent als zijn ouders. Zijn moeder schreef hem op 31 mei 1873.
Gij blijft onze kroon en onze eer en onze vreugd.

Met kerst in 1874 doet Theo zijn belijdenis in de Helvoirtse kerk, maar ondanks vermaningen van zijn moeder om toch veel naar de kerk te gaan besluit hij als hij trouwt om niet in de kerk te trouwen.

 

Lies van Gogh

Elisabeth Huberta, roepnaam Lies, is geboren op 16 mei 1859. Zij was 11 jaar toen zij in Helvoirt kwam wonen. Dank zij Lies weten we wat meer van de jeugd van Vincent en over het reilen en zeilen bij de familie van Gogh thuis. Zo weten we nu dat ze thuis veel (zand) aardappelen aten en de studeerkamer vol stond met in bruin leer gebonden boeken. Na de dood van haar broer Vincent heeft Lies een boekje geschreven over haar jeugd en over Vincent.

Na de dood van Lies in 1936 heeft haar kleindochter een boek over haar oma geschreven.

Lies beschrijft zichzelf als verlegen, dromerig en zij had de grote wens om dichteres te worden. Toen Vincent in 1873 vanuit Helvoirt naar Londen vertrok kreeg hij van Lies een gedicht mee. Dit gedicht had zij niet zelf geschreven maar overgeschreven. Het is een gedicht van de Vlaming Jan van Beers over Brabant en Vincent vond het een prachtig gedicht.

Zo schrijft Vincent op 2 juli 1873 aan Willem van Stockum and Caroline van Stockum-Haanebeek:

‘Hierbij stuur ik je eene copie van een vers van v. Beers,.dat je misschien niet kent.
Onze Elisabeth schreef het voor mij over, den laatsten avond dat ik te Helvoirt was, omdat zij wist dat ik het zoo mooi vond.

 

Het is echt Braband,
ik dacht je het met pleizier zult lezen & heb het daarom voor je overgeschreven.’
Wijl op den akker de boer, zijn dampende rossen weerhoudend,
Achter de ploeg, zich ’t hoofd ontbloot om een ave te preev’len.–
Plegtig roerende stond! als de klok, die ’t einde der dag taek
Wijd en zijd verkondt, die krachtige, druipende hoofden
Neer doet buigen voor hem, die ’t zweet in de voor laet gedijen.

Dit is een couplet van de vele die het gedicht telt.
Later begon Lies zelf gedichten te schrijven en toen ze die Vincent liet lezen vond hij er tot haar teleurstelling niets aan.

In Helvoirt leert Lies haar vriendin Augusta de Wit kennen (roepnaam Gusta) en blijft contact met haar houden.
Augusta de Wit kwam naar Helvoirt vanuit Nederlands Indië en is een bekend Nederlandse schrijfster geworden die vele boeken heeft geschreven (ook vertaald in het Engels.)

Weinige mensen weten dat een zo bekend schrijfster in Helvoirt heeft gewoond. Er is een Augusta de Witstraat in Gemert en Rotterdam en een Augusta de Witlaan in Bussum en Amstelveen. Misschien een nieuwe straatnaam voor Helvoirt?

 

WIL VAN GOGH

 Willemina Jacobo van Gogh is geboren op 16 maart 1862.Haar roepnaam was Wil of Willemien. Toen Wil in januari 1871 naar Helvoirt verhuisde was zij 8 jaar oud. Bijna 9.

Zoals in ieder gezin waren er bepaalde onderlinge verhoudingen tussen de kinderen. Vincent en Theo trokken naar elkaar.

Maar Vincent trok ook erg naar zijn zus Wil en Theo naar zijn zus Lies. Hun ouders hadden een sterke voorkeur voor Theo. Hij was hun vertrouwenspersoon.

Terwijl de familie van Gogh in Helvoirt woonde hielden zij zich bezig om een goede kostschool te zoeken voor Anna en later voor Lies. Anna en Lies gingen naar de kostschool van juffrouw Plaat in Leeuwarden en toen deze kostschool sloot ging Lies naar een kostschool in Tiel. Waarom zij hun dochter Wil nooit op kostschool deden weet ik niet.

Waarschijnlijk was Wil overstuur met het verhuizen van Zundert naar Helvoirt. Dat denk ik, omdat met de volgende verhuizing van Helvoirt naar Etten, Vincent het beter vond dat Wil die verhuizing niet meemaakte. Vincent schrijft op 13 augustus 1875 vanuit Parijs:

Waarde Theo,

Reeds eerder heb ik U willen schrijven. Ik ben blij dat Pa het beroep naar Etten heeft aangenomen, in de gegeven omstandigheden vind ik het ook goed dat Willemien met Anna meegaat. Ik zou dien Zondag dat gij te Helvoirt waart ook wel bij U allen hebben willen zijn;

Met deze laatste zin refereert Vincent aan het weekeinde van 24/25 juli toen de hele familie (behalve Vincent) in Helvoirt was.

Wil vertrekt 13 augustus 1875 met haar zus Anna naar Engeland, zodoende hoeft zij de hectiek van de verhuizing van Helvoirt naar Etten niet mee te maken.

Sinterklaas en Kerst werden groots gevierd bij de familie van Gogh. Wil hielp mee met het versieren van de kerstboom. Eikels werden goudkleurig geverfd en opgehangen in de kerstboom.

Wil was erg gevoelig en had stemmingswisselingen. Er zijn 22 brieven bewaard die Vincent aan zijn zus heeft geschreven. Hij maant haar voortdurend aan om zich niet te veel zorgen te maken en meer van het leven te genieten. Wil leest en schrijft vloeiend Frans. Als Wil zich zorgen maakt over iets kan ze net als haar broer Vincent niet eten.

Wil sterft op Veldwijk -een psychiatrische inrichting- in Ermelo. Ze heeft daar 40 jaar van haar leven doorgebracht.

 

COR VAN GOGH

 Cornelis Vincent van Gogh roepnaam Cor was het jongste broertje van Vincent. Hij is geboren 17 mei 1867 in Zundert. Cor was 3 jaar oud toen het gezin naar Helvoirt verhuisde. Cor was echt het nakomertje van de familie. Hij scheelt 14 jaar met zijn oudste broer Vincent. Zijn moeder was 47 toen ze hem kreeg.

Cor wordt opgevoed door de gouvernante. Veel weten we niet van zijn tijd in Helvoirt. Toen zijn vader dominee werd in Etten was Cor 8 en verhuisde hij naar Etten. Door een brief van zijn moeder weten we dat hij mee heeft gedaan aan Koningsdag in Helvoirt. Koningsdag viel toen op 17 februari. Helemaal tevreden was ze niet over Koningsdag, ze vond dat het maar magertjes gevierd werd.

Ondanks het leeftijdsverschil kunnen Vincent en Cor goed met elkaar opschieten. Ze maken samen in Etten een landkaart en zoeken ook samen groen voor de konijnen van Cor.

In tegenstelling tot Vincent was Cor niet zo’n brievenschrijver. Mensen die Cor gekend hebben zeggen dat hij leed aan stemmingswisselingen. Zijn vader sloot een verzekering af zodat Cor niet in dienst hoefde.

Cor was vrij technisch, hij kon een motor uit elkaar halen en weer in elkaar zetten. Hij rondde de HBS af in juli 1884 en ging werken bij de machinefabriek van Egbert Haverkamp Begemann in Helmond als leerling. Hij moest leergeld betalen maar dit nam Theo voor een groot deel voor zijn rekening.

Cor zocht het avontuur en ging in Engeland werken maar daar beviel het hem niet. Daarna vertrok hij op 22 jarige leeftijd naar Zuid Afrika(Transvaal) zoals vele andere Nederlanders in die tijd. Hij werkte eerst in een goudmijn. Daarna werd hij aangenomen als tekenaar voor de Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij. Voor de maatschappij tekende hij stations voor de bedrijfsbrochures. In 1898 trouwde hij met Anna Fuchs maar dit huwelijk duurde maar 8 maanden. Toen de tweede Boerenoorlog uitbrak koos Cor de kant van de boeren en vocht tegen de Engelsen. Hij werd in maart 1900 krijgsgevangene gemaakt door de Engelsen. Hij werd in een concentratiekamp gestopt in de plaats Brandfort. De leefomstandigheden waren hier erg slecht. In het kamp is Cor op 14 april 1900 overleden, 32 jaren oud. De officiële lezing is dat hij zichzelf doodschoot. Maar er zijn mensen die dat in twijfel trekken. Hij werd in een naamloos graf begraven.